Begin 2018 gingen Henk Vergunst (uroloog, Canisius ziekenhuis Nijmegen) en Ronald Nooter (uroloog, Franciscus ziekenhuis Rotterdam) naar een ziekenhuis in Nkawkaw, Ghana om aldaar te helpen. Onderstaand een overzicht van de ingezamelde, en door Luchtvaart Zonder Grenzen, vervoerde goederen en een ooggetuigenverslag van dokter Nooter.
Ingezameld zijn voor het ziekenhuis:
- Vooral cathetermateriaal en overtollig- of verlopen materialen van de OK;
- Bic-pennen (bekend van het blauwe dopje waar je op kan kauwen);
- Een conversiesysteem, waarmee je foto’s van een scopie-toren naar een PC kan overbrengen;
- Van een apotheek: rontgencontrast, want ook dat is er schaars;
- Van een facilitaire dienst: een stuk of 20 OK-pakken. Oud, maar altijd beter dan de vodjes waar men in Ghana in rond loopt;
- Van een catheterfirma: men was zo gul om diverse catheters thuis af te leveren, zodat de operaties die we doen, niet hoeven te mislukken door verkeerd of te oud cathetermateriaal;
- Tot slot een gereviseerde lichtbron en bijbehorende stroomkabels die wij nodig hebben bij de kijkoperaties die we hier ook kunnen doen.
Bovenstaande goederen en apparatuur konden in extra koffers worden meegenomen, door samenwerking en ondersteuning van de stichting Luchtvaart Zonder Grenzen / Aviation Sans Frontières Nederland.
Bepakt en bezakt met elk 3 koffers komen we aan op het vliegveld in Accra. Ik word er uitgepikt. Wat zit er in die koffer met label “handle with care”? Eerlijk uitgelegd wat ik hier kom doen en waar ik dit alles voor nodig heb. Ik word meteen doorverwezen naar een meerdere. Maar vervolgens krijg ik te horen: “very good doctor, godbless you”.
Na een nacht in het hotel werden we de volgende dag door een auto van het hotel opgehaald. Na een rit van 3 uren kwamen we Nkawkaw aan. Daar hebben we ons geïnstalleerd in onze bungalow op het ziekenhuisterrein.
Op maandagmorgen gingen we dan eindelijk van start. Nadat alle gestalde spullen uit de “kluis” bij de nonnen waren gehaald gingen we op de polikliniek (OPD = Out Patient Department) direct aan de slag. Er waren vele patienten gekomen met urologische aandoeningen. Zij waren reeds door de locale artsen geselecteerd. Anderen hadden onze komst hier via de lokale omroep en de vele kerken vernomen. Zelfs vanuit Accra kwam men naar ons toe.
Eerst wilden we de patiënten met catheters zien, want we moesten zo spoedig mogelijk het operatieprogramma voor de komende weken vullen. Een begin daarvan habben we snel gemaakt. Ook heb ik diverse plasbuisfoto’s gemaakt, omdat bij sommige patiënten gevreesd werd voor een plasbuisvernauwing (urethrastrictuur). Die aandoening is één van mijn aandachtsgebieden.
Ik moest daar wel veel geduld bij hebben. De röntgenlaborant weet wel veel, maar hij verplaatst zich als een slak op een warme dag. De foto’s konden niet te snel achter elkaar worden gemaakt, anders zou röntgenbuis oververhit raken. De airco in die ruimte was helaas al lang kapot. Na een lange dag zijn wij we gestopt, ook al was de wachtkamer nog niet leeg. Helaas, zo gaat dat hier.
Na het dagelijkse eten bij de nonnen (the sisters) zijn we aan de slag gegaan met het uitpakken van onze hier-gestalde materialen, die in 8 koffers zaten. De dagen erna hebben we een beetje opgesplitst. Sommige ingrepen deden we samen, andere gescheiden van elkaar. De ander kon dan op de poli aan het werk.
In de OK gaat het wel wat anders dan we gewend zijn. Patiënten komen op een brancard van de afdeling en liggen braaf en lang te wachten. Men zal zeer zeker niet starten totdat wij in het OK complex aanwezig zijn. Iedereen krijgt een ruggenprik, want narcosematerialen zijn hier niet tot nauwelijks beschikbaar. De OK is de enige plaats waar er ook een airconditioning is. Die blaast wel de van de vloer aangezogen lucht zo over de patiënt. Er loopt enorm veel personeel rond. Geen idee wie het zijn en wat ze allemaal doen. Ook diverse toeschouwers. Afdekmateriaal is allemaal herbruikbaar. De operatiejassen ook. Normale operatiehandschoenen zijn hier dun en matig betrouwbaar. Gelukkig had ik mijn eigen hypoallergene handschoenen.
Van de twee 3-lamps-OK lampen die boven de tafel hangen waren 2 lampjes defect. De techneuten terplaatse konden die niet maken. Net als vorig jaar heb ik gelukkig op kunnen lossen: gewoon de hele boel uit elkaar halen. Ik had gelukkig hulp van één van de mannen van de medisch instrumentele dienst van mijn ziekenhuis, met wie ik eenvoudig via WhatsApp kon communiceren. Aldus de lampen zijn weer gemaakt.
Op de afdeling is het afwachten of alles naar wens verloopt. Je geeft opdrachten, maar die worden niet of verkeerd opgevolgd. Soms wordt door de lokale arts toch een ander besluit genomen. De verpleging instrueerden we de blaasspoelingen voluit te laten lopen. Kom je later terug omdat er een probleem is, blijkt dat ze het doodleuk uit hadden gezet, waardoor er stolsels in de blaas ontstonden. Maar laat ik niet te negatief zijn! Over het algemeen doet men zijn uiterste best en worden de patiënten met liefde en toewijding verzorgd. Bij diverse verpleegkundigen is er ook zeker expertise aanwezig.
Opvallend is het verschil tussen de mannen- en vrouwenafdeling: bij de mannen een rommeltje, bij de vrouwen keurig opgeruimd. Het is duidelijk dat hier de leiding een duidelijke rol speelt. Wij hebben enkele malen vroeg in de ochtend lezingen gehouden over urologische onderwerpen. Die zijn steevast zeer goed bezocht. Men stelt er serieuze vragen.
Op de OPD hadden we vaak de beschikking over een klein, draagbaar echo-apparaat. Vorig jaar heb ik een groot echoapparaat van mijn ziekenhuis laten verschepen naar Ghana. Het apparaat was voor ons ziekenhuis afgeschreven. Er zijn geen onderdelen meer voor (out-of-service). Het transport had ik geregeld met een vrachtbedrijf, dat het met een schip naar Ghana liet gaan. Eenmaal in Ghana moest er eerst veel extra geld betaald worden om het Ghana binnen te krijgen. Uiteindelijk is dat gelukt. Het apparaat was geplaatst op de vrouwen afdeling, maar bleek nu niet in gebruik. Er moest nog een “stabilizer” bij. De stroom valt hier regelmatig uit en dan slaat het apparaat zo maar uit en moet je weer een tijd wachten tot het is opgestart. Uiteindelijk konden we één echokop niet vinden en bleek de aansluiting ook niet goed.
De wielen waren inmiddels echt vierkant. Het apparaat was door een schoonmaker over hobbelig asfalt naar de OK gesleurd. Dat was dus een stuiterbal. Inmiddels staat het apparaat enkele dagen midden op de gang op de OK. De grote baas zou mij nog opzoeken en er moet iemand gevonden worden, die het apparaat op een karretje zet en vervoert. (zo’n karretje hebben ze hier helaas niet). Gelukkig is de laptop die ik vorig jaar van de ICT had meegekregen wel in gebruik bij de artsenkamer.
Op de laatste werkdag heb ik de super-intendent gesproken. De opperdokter van het ziekenhuis. Een gynaecoloog. Hij wist niet van het echoapparaat. Ik heb het hem uitgelegd. Ook dat het werkt en dat er nog een rectale/vaginale echokop bij moet zitten. Hij vroeg me vervolgens of ik wist hoe die koffer er uit ziet. Wij naar zijn kamer, blijkt de koffer met de echoprobe gewoon achter de stoel, waar hij al ruim een half jaar zit, te staan. Ook staat er nóg een kleiner koffertje. Dat blijkt een fantastisch klein echo apparaatje te bevatten met een rectale/vaginale en een buik-echokop, werkend op een accu! Wat een verrassingen!
Het weer
In januari en februari is het altijd heet. Er is een wind vanuit het noorden, die saharazand meevoert (de hamartan). Je ziet de zon pas als deze een heel eind op is. Het dragen van lenzen is niet mogelijk voor mij. Het is buiten ruim dertig graden. Binnen nog heter. We slapen onder een ventilator, op die manier werken we ook in de polikliniek. In de tweede week hadden we enkele tropische regenbuien. Heerlijk verkoelend en goed tegen het stof.
De operaties
We hebben de geplande 33 operaties kunnen uitvoeren: van overzichtelijke TURP’s (kijkoperatie voor prostaatvergroting), open prostaat verwijderingen (alleen het goedaardig vergrote weefsel wordt dan weggehaald) tot uitgebreide urethrastricturen (plasbuisvernauwingen).
Ik was heel blij met de sterke Xenon voorhoofdlamp die iemand ooit heeft meegenomen. Behoudens een enkele wat langer bloedende prostaat hebben we geen problemen gehad. Het enige probleem betrof een man die ernstig suikerziekte bleek te hebben en mogelijk ook een CVA en een vorm van leukemie. Wij zijn hier uiteraard niet in staat om het voortraject te onderzoeken. Ook de lokale arts is afhankelijk van wat de patiënten hem vertellen.
Visite lopen
Op de afdeling liggen de patiënten onder een enkel lakentje. Het is er bloedheet! Ventilatoren aan het plafond moeten iets verkoeling geven. Familie moet hen eten komen brengen, want een keuken is in het ziekenhuis niet aanwezig. We lopen 2 keer per dag onze ronde, samen met dr. Brobbey, de lokale afdelingsarts, die hier al ruim 15 jaar werkt en de meest stabiele factor is. Wonden worden steevast weer dik ingepakt. Scrotale ingrepen strak verbonden, alsof er een tulband van het scrotum wordt gemaakt. Jarenlange pogingen van ons om de wonden aan de lucht te laten genezen falen nog steeds.
Als een patiënt na de operatie koorts ontwikkeld moet je niet alleen aan een wond-of urineweginfectie denken, maar ook aan bijvoorbeeld malaria! Dan wordt er een druppel bloed onder een microscoop bekeken, waarin je dan massaal de parasiet in bijna alle witte bloedlichaampjes ziet zitten. Zelf ook nog even op het laboratorium hier bij meegekeken. Zo school ik zelf ook nog na!
Financiën
Het is een missieziekenhuis, d.w.z. het wordt geleid door de nonnen (sisters) van het Holy Family Hospital. Veel verpleegkundigen en OK-personeel is wel rechtstreeks in dienst van de overheid, maar een deel niet. Het onderhoudspersoneel is in dienst van het ziekenhuis. De betalingen van de overheid voor de uitgevoerde zorg loopen bijna een jaar achter. Het is elke maand weer een hele zorg voor de penningsister om het personeel te kunnen betalen.
Men heeft hier de mogelijkheid om zich voor een klein bedrag te verzekeren. 40 cedi (ongeveer €7,20 per jaar). Maar als je dan bijvoorbeeld onderzoeken moet ondergaan moet je die toch weer betalen (plasbuisfoto €15,00). Als je geopereerd moet worden kost dat de verzekerde patiënt nog eens 450 cedi (€80,00), onverzekerden €36,00 euro meer. Spoelzakken die we gebruiken bij de prostaatoperaties komen daar ook nog eens bij. Daarnaast moet een patiënt meestal vóór opname ook nog eens zorgen dat een familielid bloed geeft. Op deze manier kunnen ze hun bloedvoorraad op peil houden.
Het komt dus regelmatig voor dat we horen: “patient is not ready”. Er is niet aan de voorwaarden voldaan. We zien ze dan een jaar later weer opnieuw op de polikliniek terug. Nog immer met de catheter. Menigeen loopt hier gerust 3 jaar met een catheter rond. Bezoek aan een ziekenhuis in Accra of ander groter ziekenhuis is veelal geen optie, omdat de prijzen daar vele malen hoger zijn. Ook door de te grote afstand voor patiënt en zijn familie niet haalbaar.
De dokters
In het ziekenhuis werken vooral “house officers”. Dit zijn basisartsen. Sommigen mogen zich specialiseren op kosten van het ziekenhuis. Zij moeten dan 3 jaar blijven werken na hun specialisatie, maar vertrekken dan vaak weer naar een privéziekenhuis nabij de kust. Een van de house officers, dr. Daniël, werkt er al enkele jaren. Een heel aardige vent, die een opleiding endoscopie heeft gedaan. Hij doet met flexibele scopen onderzoeken van de maag en darm. Vorig jaar vroeg hij mij of ik wist hoe hij zijn beelden in een computer kon krijgen. Omdat ik nauw betrokken ben bij ons EPD (elektronisch patienten dossier) wist ik dat zeker. Daarvoor is een speciale adaptor, met software nodig en speciale kabels. Recent zijn wij overgegaan naar een nieuwe versie van ons EPD en moesten onze adaptoren vervangen worden. De oude waren niet meer bruikbaar en daarvan mocht ik er twee meenemen, evenals de overbodige bekabeling en de software (met dank aan de ICT!). Met dr. Daniël ben ik op een avond in de scopiekamer aan de slag gegaan. Eerst de software geïnstalleerd op de pc met nog windows-XP. Kabels aangesloten. Het leek aanvankelijk niet te werken, maar nadien vernam ik van hem dat het is gelukt en hij nu mooie plaatjes nu kan vastleggen. Inmiddels heb ik over de afgelopen weken een lijst bijgehouden van zaken die wij voor volgend jaar weer moeten verzamelen.
Ontspanning
Wij zijn elke dag in de weer geweest van 7 uur ‘s-morgens tot 8 uur ‘s-avonds. In het weekend waren we, behoudens visite lopen, vrij. We zijn nog een dag naar het binnenland gegaan met een chauffeur van het ziekenhuis. Heel leuk om daar met de lokale bevolking te praten en lachen. Bijzonder om daar ook kinderen van een jaar of 10 te zien, die water met een emmertje uit een waterput halen en vervolgens in een grote teil gieten. Uiteraard wordt dat dan op het hoofd naar huis vervoerd.
Eten bij de priester in zijn locale kerk en een bezoek aan de “chief” van het dorp. Dat is de persoon die de echte macht in het dorp heeft!
Conclusie
Al met al mogen wij terug zien op 2 nuttige en waardevolle weken! We zijn patiënten tot dienst geweest, hebben aan onderwijs en overdracht gedaan, materialen kunnen leveren en de techniek weer kunnen verbeteren. Volgend jaar zullen wij wederom 2 weken naar Nkawkaw vertrekken. Hopelijk kunnen wij de wenslijst voor het ziekenhuis dan ook weer vervullen.
Ronald Nooter